Donald Trump đã hoàn toàn sai về Woke
Trong chiến dịch tranh cử năm 2024, cựu tổng thống Donald Trump liên tục công kích “woke”, xem đó là thứ văn hóa cực đoan, gây chia rẽ nư...
0
Trong chiến dịch tranh cử năm 2024, cựu tổng thống Donald Trump liên tục công kích “woke”, xem đó là thứ văn hóa cực đoan, gây chia rẽ nước Mỹ, nhằm thu hút sự ủng hộ từ những nam cử tri trẻ, những người cảm thấy bị “woke” tấn công một cách bất công.
Trong một bài phát biểu tại Iowa, ông đã cho rằng thuật ngữ này không được định nghĩa rõ ràng và cũng cho rằng nó cực đoan và gây chia rẽ trong xã hội Mỹ.
“Tôi không thích thuật ngữ ‘woke’ vì tôi nghe thấy ‘woke, woke, woke’. Đó chỉ là một thuật ngữ mà họ sử dụng, một nửa số người không thể định nghĩa được nó, họ không biết nó là gì”.
Vậy “woke” thực sự có ý nghĩa gì và chúng ta nên hiểu như thế nào cho đúng? Liệu ông Trump có thực sự hiểu woke là gì và những lời phản đối của ông có xuất phát từ tinh thần ủng hộ một nước Mỹ tự do, đa dạng, mong muốn bảo vệ những người bị tấn công bởi làn sóng “woke” cực đoan? Hay tất cả chỉ là vỏ bọc cho những toan tính chính trị và phân biệt kì thị cá nhân?
Lịch sử của phong trào Woke.
Từ điển Merriam-Webster định nghĩa “woke” là sự “nhận thức và chủ động chú ý đến các sự kiện và vấn đề quan trọng, đặc biệt là các vấn đề về công bằng chủng tộc và xã hội”. Hiểu một cách đơn giản, woke là tính từ chỉ trạng thái “thức tỉnh”, nắm bắt nhanh nhạy các vấn đề chính trị – xã hội đương thời, chẳng hạn như quyền LGBTQ+, nạn phân biệt chủng tộc…
Woke – từ lóng của cộng đồng người Mỹ gốc Phi – được cho là đã xuất hiện lần đầu trên truyền thông vào năm 1962, qua tiêu đề bài viết “Nếu bạn woke, bạn sẽ hiểu” trên tờ New York Times. Dù vậy, bài báo lại không giải thích gì thêm về ý nghĩa của từ này. Phải đến nhiều năm sau, công chúng mới biết đến “woke” nhiều hơn, và nhiều người tin rằng chính nữ ca sĩ Erykah Badu đã đưa nó đến gần hơn với văn hóa đại chúng.
Trong ca khúc “Master Teacher” ra mắt năm 2008, Erykah Baducó sử dụng lời nhạc như sau:
Even when the preacher tell you some lies/ And cheatin on ya mama, you stay woke – Dù cho thầy tu có lừa dối/ Và phản bội mẹ của bạn, hãy luôn tỉnh táo
Even though you go through struggle and strife/ To keep a healthy life, I stay woke – Dù cho bạn phải trải qua khó khăn và xung đột/ Để giữ một cuộc sống lành mạnh, tôi vẫn sẽ tỉnh táo
Lời bài hát như một lời cảnh tỉnh về thực tế cuộc sống đầy rẫy sự phỉnh gạt, lừa lọc. Kẻ bề ngoài đạo mạo, lời ngon tiếng ngọt như ông thầy tu kia cũng có thể là kẻ đạo đức giả, làm chuyện xấu xa. Vì vậy, phải luôn “tỉnh táo”, sáng suốt, nhìn đời bằng con mắt khách quan, đừng dễ dàng tin theo lời đường mật. Dù cuộc sống có khó khăn, trắc trở, cũng phải giữ vững lòng ngay thẳng, sống tốt, sống đẹp.
“Woke”, đặc biệt là cụm từ “stay woke” (hãy tỉnh táo), càng trở nên phổ biến từ phong trào Black Lives Matter bùng nổ vào năm 2014, sau sự kiện Michael Brown, một thanh niên da đen 18 tuổi, bị cảnh sát da trắng bắn chết ở thành phố Ferguson. “Woke” từ đó được sử dụng thường xuyên trong các bối cảnh chính trị, thậm chí trở thành chủ đề trong nhiều tác phẩm nghệ thuật, chẳng hạn như bộ phim kinh dị đầu tay nổi tiếng “Get Out” của đạo diễn Jordan Peele.
Tuy nhiên, đứng trước sự bùng nổ của woke, nhà văn Chloé Valdary đưa lời cảnh giác rằng ý niệm về woke có thể là “con dao hai lưỡi”. Nó nhắc nhở mọi người về sự bất công bằng trong hệ thống xã hội, nhưng đồng thời có thể khiến người ta trở nên nhạy cảm hoặc hung hăng một cách không cần thiết.
Nhạy bén có thể biến thành nhạy cảm thái quá,
khiến ta nhìn thời cuộc thiếu khách quan. | Nguồn: imgflip.com
Một bộ phận tự nhận mình là woke, hay kêu gọi người khác “stay woke” chỉ theo phong trào, chứ không thực sự thấu hiểu cốt lõi của vấn đề hay có hành động thực tiễn tạo được thay đổi trong hệ thống.
Chiến dịch quảng cáo “The Best Man Can Be” – Người đàn ông tốt nhất có thể – của Gillette vào năm 2019 đã vô tình “châm ngòi” cho một làn sóng phản đối dữ dội, thậm chí kêu gọi tẩy chay từ chính cộng đồng mà họ muốn hướng đến. Đoạn quảng cáo ngắn “Chúng tôi tin vào những phẩm chất tốt đẹp nhất của đàn ông. Hãy nói điều nên nói và làm điều đúng đắn”, với mục đích truyền tải thông điệp tích cực về hình ảnh người đàn ông hiện đại, lại bị cho là đang “ăn theo” phong trào #MeToo một cách gượng ép và thiếu tinh tế.
Việc Gillette sử dụng những hình ảnh minh họa cho “tính nam độc hại” (toxic masculinity) khiến nhiều khán giả nam cảm thấy bị quy chụp, xúc phạm. Họ cho rằng việc sử dụng sản phẩm của Gillette chẳng khác nào tự nhận mình là người đàn ông tồi, cần phải “cải tạo”.
Chiến dịch của Gillette là một trong số nhiều trường hợp “gây bão” dư luận trong bối cảnh các nhãn hàng, doanh nghiệp, thậm chí là chính trị gia, cố gắng lồng ghép các thông điệp xã hội vào sản phẩm hay quan điểm của mình. Sự vụng về, khiên cưỡng trong cách truyền tải thông điệp đã tạo cơ hội cho “woke” bị biến thành trò cười, bị cư dân mạng sử dụng để chế nhạo những nhà hoạt động xã hội bị cho là “nông cạn” hay cực đoan, điển hình như video parody (chế nhạo) của chương trình Saturday Night Live.
Vậy thực sự ta nên hiểu Woke thế nào cho đúng
Như vậy, “Stay Woke” – hãy tỉnh táo – thực chất là phong trào cấp tiến trong nhận thức hướng đến một xã hội công bằng và tiến bộ hơn. Ở đó, mỗi cá nhân đều được cộng đồng nâng đỡ, tạo điều kiện để phát huy tối đa tiềm năng của bản thân, từ đó đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước.
giới hạn cộng đồng người Mỹ gốc Phi. | Nguồn: JMacPherson
Ta có thể thấy rằng, “woke” là một từ có định nghĩa rõ ràng chứ không mơ hồ như Trump nói. Cả phong trào “woke” và làn sóng phản đối nó – “anti-woke” – về bản chất đều không sai. “Anti-woke” thực chất là một phần của woke chứ không chống lại những giá trị cốt lõi của “woke” – sự đấu tranh cho công bằng xã hội, mà chỉ nhắm vào những biểu hiện cực đoan, thái quá của một bộ phận, những người mang danh nghĩa “woke” nhưng lại có hành vi tấn công, công kích vô lý các nhóm đối tượng bị cho là gây ra bất bình đẳng, điển hình như nam giới trong vấn đề bình đẳng giới.
Tuy nhiên, để hiểu rõ woke, ta cần phải phân biệt rõ ràng giữa “bình đẳng” (equality) và “công bằng” (equity). “Bình đẳng” là đưa ra các điều kiện như nhau cho mọi người, trong khi “công bằng” là tạo cơ hội như nhau cho mọi người. Nói cách khác, “công bằng” là xét đến yếu tố khác biệt, người yếu thế hơn sẽ được tạo điều kiện tốt hơn để có được cơ hội như người mạnh hơn, giống như việc người thấp hơn sẽ được cho chiếc ghế cao để quan sát được như người cao hơn.
Ở nhiều xã hội phát triển, người ta đã xét và quan tâm rất nhiều đến “công bằng”. Chẳng hạn, trong tuyển sinh hay xét học bổng, người ta không chỉ đơn thuần áp dụng tiêu chí “bình đẳng” – nam nữ thi như nhau – mà còn xem xét đến yếu tố giới tính. Nhiều tổ chức xét học bổng tiến sĩ, học bổng sau tiến sĩ có giới hạn về độ tuổi khác nhau cho nam và nữ, ví dụ nam 35, nữ sẽ là 38 hay 40 tuổi. Điều này không phải là coi thường phụ nữ, mà là để đảm bảo tính “công bằng”. Bởi lẽ, phụ nữ phải dành thời gian cho việc sinh con, chăm sóc gia đình, nên thời gian dành cho nghiên cứu khoa học chắc chắn sẽ ít hơn so với nam giới. Do đó, ở cùng một độ tuổi, nhìn chung, thành tích khoa học của nữ sẽ ít hơn so với nam.
Tương tự, nhiều cơ quan, công sở có chế độ không được thay việc của phụ nữ sau khi nghỉ sinh. Bởi nếu chỉ xét người có năng lực hơn thì nhìn chung sẽ không đảm bảo được tính công bằng giới.
Tất nhiên, mọi quy luật đều có ngoại lệ. Chắc chắn sẽ có những người phụ nữ xuất sắc, trong mọi hoàn cảnh, họ đều không thua kém gì đàn ông. Mặc dù, khi xây dựng chính sách, chúng ta phải xem xét trên lợi ích của số đông.
Và thực tế rằng, những giá trị công bằng mới là đích đến đấu tranh đích thực của phong trào woke. Luật bình đẳng giới hay các luật mang tinh thần “woke”, về bản chất, đều hướng đến mục tiêu bình đẳng: mọi người đều được đối xử công bằng trước pháp luật, không có sự phân biệt đối xử. Còn trong luật sẽ có những sẽ có những điều khoản cụ thể để đảm bảo sự công bằng cho các đối tượng cụ thể, nhất là những nhóm người dễ bị thiệt thòi.
Chúng ta cần hiểu rõ về “woke”, về bình đẳng, công bằng xã hội để có thể lên tiếng bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Bởi lẽ, thấu hiểu và đấu tranh cho chính mình là con đường duy nhất để chạm tới tự do và bình đẳng thực sự.
